Υπαρξιακό το πρόβλημα του Ελληνικού Πανεπιστημίου
Νίκου Δασκαλάκη
Υπ. Διδάκτορα Συνταγματικού Δικαίου

Ποιά πρόκληση και αξία μπορεί να φτάσει στο λαό και να μη πεθάνει;

Εκεί που πίνει ο όχλος θολώνει η πηγή της ζωής. (Φρ. Νίτσε)

Σίγουρα ο μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος όταν έγραφε τις παραπάνω λέξεις δεν είχε κατά νου το πανεπιστημιακό άσυλο και την (ελληνική) καταχρηστική (;) άσκηση του δικαιώματος αυτού. Τα όσα ωστόσο βιώνουμε στον χώρο των ελληνικών πανεπιστημίων φαίνεται να φωτίζονται ιδανικά από τη σπουδαία (και βέβηλη!) σκέψη του.
Δεν είναι σκοπός μας να μπούμε στην θεωρητική συζήτηση περί της σκοπιμότητας ή μη της νομοθετικής ή και της συνταγματικής ρύθμισης του πανεπιστημιακού ασύλου. Κι αυτό γιατί εκτός των άλλων, η επί χρόνια διεξαγόμενη συζήτηση φέρει πια τα χαρακτηριστικά του βυζαντινισμού. Το θέμα λοιπόν δεν είναι το πανεπιστημιακό άσυλο. Το θέμα για εμάς είναι η παρακμή του ελληνικού πανεπιστημίου, το οποίο κανείς δε μοιάζει να θεωρεί άξιο προστασίας.
Ας μας επιτραπεί στο σημείο αυτό ένας παραλληλισμός: Το άσυλο της κατοικίας καθιερώνεται στο άρθρο 9 του Συντάγματος. Η έννοιά του είναι αποσαφηνισμένη και ξεκάθαρη στον οποιοδήποτε πολίτη της χώρας. Όπως και τα πρακτικά του αποτελέσματα. Δεν κινδυνεύει το δικαίωμα στο άσυλο της κατοικίας από καταχρηστική άσκηση. Οι φορείς του δικαιώματος γνωρίζουν πολύ καλά και να το υπερασπίζονται και να το επικαλούνται απέναντι σε κάθε απειλή. Από την άλλη, ο «φυσικός» φορέας του δικαιώματος του πανεπιστημιακού ασύλου, που δεν είναι άλλος από την ίδια την ακαδημαϊκή κοινότητα, δεν δείχνει κανένα ζήλο να προστατέψει την «κατοικία» του, δηλαδή το χώρο του πανεπιστημίου.[1] Και αν σε ορισμένους ένα τέτοιο συμπέρασμα φαίνεται υπερβολικό και άδικο για την ακαδημαϊκή κοινότητα, απαντάμε ότι δικαιούμαστε να βγάζουμε συμπεράσματα από την πραγματικότητα. Και τα συμπεράσματα μας συνοψίζονται στην εξής διαπίστωση: Η πλειοψηφία των ανθρώπων που δραστηριοποιούνται σήμερα στα ελληνικά πανεπιστήμια (μέλη ΔΕΠ, προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές, φοιτητικοί σύλλογοι και παρατάξεις, συνδικαλιστές) είναι αδιάφοροι για το παρόν και το μέλλον των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων. Η παρακμή των τελευταίων συνεχίζεται αδιάκοπη σε κάθε επίπεδο και οι περισσότεροι προσπερνούν κυνικά απροβλημάτιστοι.
Είναι πραγματικά πολύ ενδιαφέρον να προσπαθήσουμε να φανταστούμε ένα σενάριο επιστημονικής φαντασίας: Στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, διαπράττονται βανδαλισμοί σε εγκαταστάσεις χωρίς προφανή λόγο, προπηλακίζονται καθηγητές και ερευνητές, κτήρια διδασκαλίας χρησιμοποιούνται από κομματικές παρατάξεις (!) για διεξαγωγή parties, καταλαμβάνονται παράνομα ολόκληρες σχολές από ελάχιστες μειοψηφίες φοιτητών για αόριστη χρονική διάρκεια, το campus ολόκληρο μετατρέπεται σε σκουπιδότοπο… Τα φαινόμενα αυτά επιφέρουν κατακρήμνιση του φημισμένου πανεπιστημίου, ενός από τα σύμβολα του Ηνωμένου Βασιλείου, κατά 200 θέσεις στους παγκόσμιους πίνακες αξιολόγησης! Και, τέλος, για να κάνουμε το σενάριο αληθινά εξωπραγματικό, φανταζόμαστε την βρετανική ακαδημαϊκή κοινότητα (αλλά και την ευρύτερη κοινή γνώμη) να παρακολουθεί την καταστροφή απαθής, με χλιαρές αντιδράσεις και ευχολόγια για το μέλλον.
Το παραπάνω σενάριο βρίσκει στην Ελλάδα την πραγμάτωσή του, σε μορφή ιλαροτραγωδίας. Η μεγάλη πλειοψηφία (αυτή που εδραιώνει το γενικό κλίμα και τρέφει τη διαιώνιση της παρακμής) ανέχεται και ουσιαστικά επικροτεί την κατάσταση.
Η καλύτερη απόδειξη ότι δεν είναι η ρύθμιση αυτή καθ’ εαυτή του θεσμού του πανεπιστημιακού ασύλου, ούτε στην καταχρηστική του εκδοχή, η γενεσιουργός αιτία των αδιανόητων φαινομένων παρακμής, είναι οι καθιερωμένες στην Ελλάδα ετήσιες καταλήψεις σχολικών κτηρίων, από μαθητές Λυκείων, Γυμνασίων, ακόμα και Δημοτικών (!). Εκεί κανένα άσυλο δεν εμποδίζει τους αρμόδιους εισαγγελείς να επέμβουν για να εφαρμόσουν το νόμο και κανένας ειδικός νόμος τους διευθυντές των σχολείων να καλέσουν την αστυνομική δύναμη, εφόσον οι ίδιοι το κρίνουν απαραίτητο. Κι όμως εξαιρετικά σπάνια συμβαίνει κάτι τέτοιο. Διότι απλά σε εποχή μαζικής δημοκρατίας (για να θυμηθούμε και έναν άλλον εξαιρετικό φιλόσοφο, τον Έλληνα αυτή τη φορά Π. Κονδύλη)[2], «η μάζα αυτοδικαιώνεται σε κάθε ενέργειά της». Η μάζα είναι το νέο απόλυτο ταμπού που κανείς δεν τολμά να θίξει. Ούτε εισαγγελέας, ούτε διευθυντής σχολείου, ούτε και πρύτανης. Όπως σημειώνει (εδώ και 25 χρόνια!) ο Νίκος Δήμου[3] «το πιο αποδεκτό ταμπού, σήμερα, στην Ελλάδα, είναι το αντιπαρεμβατικό. Κανένας δεν επιτρέπεται να επέμβει σε οτιδήποτε καταστροφικό ή χυδαίο συμβαίνει γύρω του».
Η φύσει και θέσει εξωακαδημαϊκή μάζα έχει βρει φιλόξενο καταφύγιο στα ελληνικά ΑΕΙ, γιατί συνάντησε «κενό εξουσίας», «μαύρη τρύπα» αδιαφορίας και απαξίωσης. Ανοιχτές τις πόρτες άφησαν για να περάσει και εξακολουθούν να της αφήνουν όλα τα προαναφερθέντα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, είτε γιατί είναι αδιάφοροι, είτε κουρασμένοι, είτε βολεμένοι, είτε γιατί αισθάνονται παραγκωνισμένοι στην ελληνική κοινωνία. Με αυτόν τον τρόπο, για να επιστρέψουμε στον Φρ. Νίτσε, η αξία της ακαδημαϊκής ελευθερίας, η πρόκληση της αυτονομίας και αυτοδιαχείρισης των πανεπιστημίων κινδυνεύει να πεθάνει από την εισβολή του «όχλου». Το σύνθετο αυτό, κοινωνικό στη βάση του πρόβλημα, πρέπει να αρχίσουμε να το αντιμετωπίζουμε ως τέτοιο, με χρήση της κοινής λογικής και όχι με όρους «ιερού»[4]. Τότε μόνο θα συλλάβουμε τις αληθινές του διαστάσεις και θα πάψουμε να τρέχουμε ασθμαίνοντες πίσω από τα γεγονότα, κατάπληκτοι (!) από τις τραγικές εξελίξεις.
Υποστηρίχθηκε από συνάδελφο, σε παρέμβασή της κατά το Ι’ Συμπόσιο του Ομίλου Αρ. Μάνεσης, ότι το Πανεπιστήμιο (πρέπει να) είναι σαν τις προστατευόμενες περιοχές/ οικολογικά πάρκα Natura. Να αφήνεται δηλαδή ανεπηρέαστο να αυτορρυθμίζεται χωρίς ανεπιθύμητες εξωτερικές παρεμβάσεις. Συμφωνούμε. Το ζήτημα είναι τί κάνουμε όταν στο οικοσύστημα ξεσπάσει πυρκαγιά ή όταν αυτό κατακλυσθεί από σμήνη ακρίδων. Στεκόμαστε ακόμα κυριευμένοι από ιερό δέος απέναντι στην μαγική επιγραφή «άσυλο», ή τουλάχιστον εμείς, τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, ενεργούμε σαν άμεσα ενδιαφερόμενοι «οικοδεσπότες» και σπεύδουμε να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση. Το πρόβλημα του ελληνικού Πανεπιστημίου είναι πια υπαρξιακό. Αναρωτιόμαστε εάν θέλει, το ίδιο, να εξακολουθεί να βρίσκεται εν ζωή!

[1] Κάτι που δεν κάνει βέβαια ούτε η αστυνομία, η οποία τουλάχιστον «βολεύεται» από την αδράνεια και την απραξία της ακαδημαϊκής κοινότητας, χρησιμοποιώντας τη νομοθετική ρύθμιση ως άλλοθι για την δική της αμέτοχη στάση.
[2] Παναγιώτης Κονδύλης, Η παρακμή του αστικού πολιτισμού, Θεμέλιο 1991
[3] Νίκος Δήμου, Η δυστυχία του να είσαι Έλληνας, Νεφέλη 1983
[4] Το πανεπιστημιακό άσυλο, συνδεδεμένο – σαν ζητούμενο και σαν κατάκτηση της ακαδημαϊκής κοινότητας – με άλλες εποχές, έγινε μια ιεροποιημένη και «μαγική» σχεδόν έννοια για πολλούς ακαδημαϊκούς και μη. Το ζήτημα είναι ποιά μπορεί και πρέπει να είναι η στάση μας, ως επιστημόνων, απέναντι σε «ιερές» έννοιες. Ειδικά εάν η λατρεία τους συσκοτίζει την πραγματικότητα και την κρίση μας.