«Οι κατά Σβώλο διέξοδοι στην κρίση του κοινοβουλευτισμού»
Γιώργος Καραβοκύρης
Δ.Ν., Δικηγόρος,
Ειδικός Επιστήμων στο Τμήμα Νομικής του Δ.Π.Θ.
κείμενο

«Ο Αλέξανδρος Σβώλος και ο έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων»

ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΗΣ
για την εισήγηση με θέμα:
«Ο Αλέξανδρος Σβώλος και ο έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων»

Κυριάκος Π. Παπανικολάου
Ειδικός Επιστήμονας Νομικής Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης

Ο Σβώλος πραγματεύθηκε συστηματικά το ζήτημα του ελέγχου συνταγματικότητας των νόμων με δημοσιεύματά του ήδη από το 1927, οπότε και εισήχθη σχετική συνταγματική διάταξη και ενώ είχαν παρέλθει τριάντα έτη από την έκδοση της πρώτης δικαστικής απόφασης – του Αρείου Πάγου – με την οποία είχε κριθεί ανεφάρμοστη διάταξη νόμου ως αντισυνταγματική.
Η θεωρία του συνταγματικού δικαίου είχε ήδη να επιδείξει καθοδηγητικά κείμενα σχετικά με το ζήτημα σε μια περίοδο κατά την οποία αυτό συνδεόταν άρρηκτα με την οικοδόμηση στέρεας συνείδησης του κανονιστικού χαρακτήρα του Συντάγματος. Κεντρικό ζήτημα, που απασχόλησε και τον Σβώλο, ήταν η «νομική θεμελίωση» του δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων. Σε αυτό το ζήτημα θα επικεντρωθεί η εισήγηση, καθώς η προσέγγιση του Σβώλου παρουσιάζει λεπτές, αλλά ουσιώδεις, διαφορές έναντι των προδρόμων θεωρητικών θεμελιώσεων και των έως τότε θέσεων της νομολογίας. Η σβώλεια θεμελίωση συνδέεται στενά με τις συντεταγμένες του ευρύτερου δικαιοπολιτικού προβληματισμού του και γι’ αυτό παρέχει ένα από τα προνομιακά πεδία προβολής των βασικών θέσεών του σχετικά με τη θέση και τη λειτουργία του Συντάγματος στην οργάνωση του πολιτικού και κοινωνικού βίου.
Στην εισήγηση θα εξετασθεί για ποιον λόγο ο Σβώλος αποκλείει τη θεμελίωση του ελέγχου συνταγματικότητας σε ορισμένες θεμελιώδεις συνταγματικές αρχές, προκρίνοντας ως ενδεδειγμένη τη θεμελίωση στην «ιεραρχία των κανόνων δικαίου». Αυτή η θεμελίωση δεν είναι τυποκρατική, όπως ενδεχομένως φαίνεται, αλλά ανάγεται στις κομβικές σκέψεις του Σβώλου για το κράτος δικαίου και τον φιλελευθερισμό και δεν ταυτίζεται με ερμηνευτικές προσεγγίσεις περιοριζόμενες στον αυστηρό χαρακτήρα του Συντάγματος και στη διαφοροποίησή του από το κοινό δίκαιο. Μάλιστα, η δικαιοκρατική πρόσληψη του ελέγχου συνταγματικότητας από τον Σβώλο παραπέμπει στον ευρύτερο προβληματισμό του για τη σχέση μεταξύ πολιτικής και δικαίου.
Η παραπάνω αναγωγή της θεμελίωσης του ελέγχου συνταγματικότητας σε βασικές σκέψεις του Σβώλου διαλύει μια απορία που ενδεχομένως γεννάται κατά την πρώτη ανάγνωση των κειμένων του: Για ποιον λόγο ο εμπνεόμενος από την «κοινωνιολογική» μέθοδο Σβώλος αναζητεί με έμφαση το «νομικό» θεμέλιο του ελέγχου συνταγματικότητας, και μάλιστα τονίζει ότι το ανευρίσκει δια της «λογικής» μεθόδου; Εξ άλλου, η εγγύτερη μελέτη των κειμένων του διαλύει κάποιες φαινόμενες θεωρητικές αμφιθυμίες του, π.χ. ως προς την αξιολόγηση του ελέγχου συνταγματικότητας των νόμων από το αμερικανικό Ανώτατο Δικαστήριο.
Στην εισήγηση, η παρουσίαση της σβώλειας θεμελίωσης του δικαστικού ελέγχου συνταγματικότητας θα συνδεθεί με επί μέρους σχετικά ζητήματα, επί των οποίων επίσης ο Σβώλος έχει λάβει θέση: (α) Συγκεντρωτικός ή διάχυτος έλεγχος; (β) Αυτεπάγγελτος ή κατ’ ένσταση δικαστικός έλεγχος; (γ) Έλεγχος συνταγματικότητας των νόμων από τη Διοίκηση;


ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ
1. Το ιστορικό πλαίσιο της διατύπωσης των θέσεων του Σβώλου σχετικά με τον έλεγχο συνταγματικότητας των νόμων.
2. Η νομική θεμελίωση του ελέγχου συνταγματικότητας.
(α) Απορριπτόμενες προσεγγίσεις.
(β) Η πρόκριση της «ιεραρχίας των κανόνων δικαίου».
(γ) Σύνδεση με το κράτος δικαίου.
(δ) Το Σύνταγμα και τα όρια της πολιτικής. – Κριτική ενός προτύπου.
3. Μεθοδολογική συνέπεια και ιδεολογικές προεκτάσεις.
4. Δογματικές συνέπειες.
(α) Διάχυτος, παρεμπίπτων και αυτεπάγγελτος έλεγχος.
(β) Έλεγχος συνταγματικότητας των νόμων από τη Διοίκηση.


ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
 ΑΛΙΒΙΖΑΤΟΣ, ΝΙΚΟΣ. Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση (1922-1974). Όψεις της ελληνικής εμπειρίας. Θεμέλιο: σελ. 340 επ.
 ΔΡΟΣΟΣ, ΓΙΑΝΝΗΣ. Δοκίμιο Ελληνικής Συνταγματικής Θεωρίας. Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα: σελ. 179 επ.
 ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΗΣ, ΠΑΥΛΟΣ. Συνταγματισμός και πολιτικές αξίες. Οι κανονιστικές προϋποθέσεις του συνταγματικού δικαίου. Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα: σελ. 54 επ.
 ΜΑΝΕΣΗΣ, ΑΡΙΣΤΟΒΟΥΛΟΣ. «Ο Αλέξανδρος Σβώλος ως συνταγματολόγος», σε: Ο ΙΔΙΟΣ. Συνταγματική Θεωρία και Πράξη (Ι). Εκδοτικός Οίκος Σάκκουλα: σελ. 506 επ.
 ΜΑΝΙΤΑΚΗΣ, ΑΝΤΩΝΗΣ. «Ιστορικά γνωρίσματα και λογικά προαπαιτούμενα του δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων στην Ελλάδα», σε: ΤοΣ 29 (2003) 13 επ.
 ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ, ΚΥΡΙΑΚΟΣ. «Η θεώρηση του κράτους δικαίου», σε: Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία (Επιμ.: Γ. ΚΑΣΙΜΑΤΗΣ / Γ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ). Αλέξανδρος Σβώλος. Ο συνταγματολόγος, ο πολιτικός, ο οραματιστής: σελ. 127 επ.
 ΣΑΡΙΠΟΛΟΣ, ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ν. Σύστημα Συνταγματικού Δικαίου της Ελλάδος (Τόμος Β΄): σελ. 318 επ.

Κομοτηνή, 14.04.2010