Υπερασπιστής της δημοκρατίας

Από τον Χαράλαμπο Ανθόπουλο,
Επίκουρο καθηγητή στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο


«Η ενίσχυση κάθε σύγχρονης δημοκρατίας παραμένει πάντοτε επίκαιρη». Σε αυτήν τη φράση του Γιώργου Παπαδημητρίου, γραμμένη με αφορμή τη συζήτηση για την αναθεώρηση του Συντάγματος (Η τέταρτη αναθεώρηση του Συντάγματος, 2006), μπορεί να συμπυκνωθεί το πολιτικό νόημα ολόκληρου του επιστημονικού του έργου, ένα μεγάλο μέρος του οποίου συγκεντρώθηκε πρόσφατα σε δύο τόμους που περιλαμβάνουν 58 μελέτες του από το 1975 μέχρι το 2005 (Συνταγματικές Μελέτες, Ι, ΙΙ, 2007).
Ο Γιώργος Παπαδημητρίου υπεράσπισε με σθένος τη μεταπολιτευτική δημοκρατία, χωρίς να παραβλέπει τις δυσλειτουργίες και τις παθολογίες της, υποδεικνύοντας όμως πάντοτε εύλογες και εφαρμόσιμες λύσεις για την αντιμετώπισή τους, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητάς της.
Ο Γιώργος Παπαδημητρίου δεν ήταν ένας απλός παρατηρητής του Συνταγματικού Δικαίου που θα περιοριζόταν στην καταγραφή ή έστω τη συστηματοποίηση των δεδομένων της συνταγματικής εμπειρίας. Ηταν ένας συνδιαμορφωτής του Συνταγματικού Δικαίου, ο οποίος αντιλαμβανόταν το ερμηνευτικό του αντικείμενο όχι μόνο όπως είναι αλλά και όπως θα έπρεπε να είναι, με βάση τη λογική και το αξιακό περιεχόμενο των θεμελιωδών αρχών του Συντάγματος και πρωτίστως της δημοκρατικής αρχής, λαμβάνοντας πάντοτε υπόψη του και τη διαρκώς εξελισσόμενη πολιτική, κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα.
Ετσι, στις περιπτώσεις συνταγματικών κανόνων που επιδέχονται εναλλακτικές ερμηνείες -και τέτοιοι συνήθως είναι οι συνταγματικοί κανόνες- το τελικό κριτήριο του Παπαδημητρίου ήταν η αξιολόγηση των ερμηνειών αυτών με βάση τη συμβολή τους στην ενδυνάμωση ή την αποδυνάμωση της δημοκρατίας στη χώρα μας. Στη σκέψη όμως του Παπαδημητρίου η δημοκρατία είναι μια πολυδιάστατη έννοια. Δεν εξαντλείται στην πολιτική δημοκρατία, με την οποία ασχολήθηκε ιδιαίτερα στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, ούτε ταυτίζεται μόνο με τη φιλελεύθερη δημοκρατία και την εγγύηση των ατομικών δικαιωμάτων, ένα θέμα που πάντοτε τον ενδιέφερε, ιδίως σε σχέση με την αποτελεσματική άσκηση του δικαιώματος δικαστικής προστασίας, αλλά περιλαμβάνει και την κοινωνική δημοκρατία, η οποία κατά την περίοδο που διανύουμε δέχεται ασφυκτικές πιέσεις, καθώς και τη δημοκρατία στο εσωτερικό της κοινωνίας, η οποία προϋποθέτει την εγγύηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων απέναντι στις ιδιωτικές εξουσίες. Αυτές οι «τέσσερεις» δημοκρατίες είναι αλληλένδετες και εξαρτώνται πλέον και από μία «πέμπτη» δημοκρατία, αυτή που πρέπει να οικοδομηθεί στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ένα θέμα στο οποίο ο Γιώργος Παπαδημητρίου αφιέρωσε σειρά ολόκληρη μελετών του. Η δημοκρατία όμως σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο προϋποθέτει ότι θα υπάρξει μέλλον. Η ευθύνη απέναντι στις μελλοντικές γενεές, με αναφορά στην προστασία του περιβάλλοντος, αλλά όχι μόνο αυτήν, ήταν το θέμα που απασχολούσε περισσότερο από καθετί άλλο τα τελευταία χρόνια τον Γιώργο Παπαδημητρίου. Είναι και αυτό ένα στοιχείο που μαρτυρεί την κρισιμότητα των προβλημάτων, τα οποία έθεσε και ανέλυσε, αλλά και το αίσθημα ευθύνης που είχε ως συνταγματολόγος για τη συνειδητοποίηση των κινδύνων που απειλούν όχι μόνο τον συνταγματισμό, αλλά και την ανθρωπότητα στον 21ο αιώνα.

Εφημερίδα ΕΘΝΟΣ 25/02/2009

Ο Όμιλος Μελέτης Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής εκφράζει τη βαθιά οδύνη του για τον πρόωρο χαμό του Γιώργου Παπαδημητρίου, που τίμησε τον Όμιλο με τη συμμετοχή του σ' αυτόν, καθώς τα ενδιαφέροντά του για τα ζητήματα της βιοτεχνολογίας και της προστασίας του περιβάλλοντος συγκαταλέγονταν στις ανησυχίες του ως πρωτοπόρου νομικού και ευαίσθητου διανοητή. Στρατευμένος από τα νεανικά του χρόνια στην υπόθεση της δημοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης, εξελίχθηκε σε ένα διακεκριμένο ευρωπαϊστή συνταγματολόγο και εμπνευσμένο δάσκαλο, για να αποτελέσει πρόσφατα και μέλος του Κοινοβουλίου, όπου επίσης έδωσε δείγματα του ήθους και της αξιοπρέπειας που τον χαρακτήριζαν. Και αν η ακαδημαϊκή κοινότητα και ο χώρος της πολιτικής έχασαν ένα λαμπρό δημόσιο άνδρα, εμείς, οι συνάδελφοί του, χάσαμε και έναν αγαπημένο φίλο, που πάντα μας ζέσταινε με την έγνοια του για μας και την ανθρωπιά του. Τη μορφή και το παράδειγμά του θα τα κρατούμε μέσα μας για πάντα.

ΟΜΙΛΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΒΙΟΗΘΙΚΗΣ
Η Πρόεδρος Η Γραμματέας
Έφη Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ελισάβετ Συμεωνίδου-Καστανίδου
† ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Η ακαδημαϊκή και η επιστημονική κοινότητα έχασαν ένα από τα εκλεκτότερα μέλη τους. Ο Γιώργος Παπαδημητρίου, μέλος της επιστημονικής διεύθυνσης του περιοδικού «Το Σύνταγμα», για περισσότερες από δύο δεκαετίες, έφυγε πρόωρα από τη ζωή αφήνοντας πίσω του σημαντικό έργο αλλά κυρίως μνήμες ενός ανθρώπου ευπροσήγορου, αυθεντικά ευγενούς, διαχυτικού και αυθόρμητου. Γνήσιος Θεσσαλονικιός, η καρδιά της παρέας, άνθρωπος που κινείτο με μεγάλη άνεση στο χώρο της επιστήμης, της πολιτικής και της διπλωματίας ευτύχησε να αναγνωριστεί και να εκτιμηθεί από όλους όσους τον γνώρισαν και συναναστράφηκαν μαζί του αλλά και από εκείνους που ήρθαν σε επαφή με το έργο του. Γερμανοσπούδαστος, αλλά με εξοικείωση με όλα τα ευρωπαϊκά ρεύματα και γνήσιος ευρωπαϊστής, καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στο Δημοκρίτειο και
το Καποδιστριακό και δικηγόρος κυρίως στο Συμβούλιο Επικρατείας. Συνέβαλε, ανάμεσα σε άλλες δράσεις του ως μέλος εθνικών και διεθνών επιτροπών και ομάδων και ως νομικός σύμβουλος του Πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη, στη διαμόρφωση θέσεων για το σχέδιο επίλυσης του Κυπριακού ζητήματος, στον εκσυγχρονισμό του οικογενειακού δικαίου και της εκλογικής νομοθεσίας, στη διαμόρφωση του Χάρτη Θεμελιωδών Ελευθεριών της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
στη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, στη μεταφορά του Συντάγματος του 1975 στη δημοτική γλώσσα και στην επεξεργασία προτάσεων για την αναθεώρηση του Συντάγματος του 2001.
Η εκλογή του στη Βουλή των Ελλήνων ως Βουλευτή Επικρατείας του ΠΑΣΟΚ ήλθε ως επιστέγασμα της μακράς δημιουργικής του πορείας στην πολιτεία και την κοινωνία.
Ο Εκδότης και τα μέλη της Συντακτικής Επιτροπής του «Συντάγματος» οφείλουν σήμερα να αποτίσουν φόρο τιμής στον Γιώργο Παπαδημητρίου γιατί ήταν ο άνθρωπος που στάθηκε πάντα δίπλα μας, στήριξε το έργο μας, προέταξε το κύρος του για να απορροφηθούν κραδασμοί και να συνεχίσει το περιοδικό την αυστηρά ακαδημαϊκή του διαδρομή, ανανεούμενο και εκσυγχρονιζόμενο. Θα θυμόμαστε
πάντα τον καθηγητή αλλά, πρωτίστως, τον άνθρωπο Γιώργο Παπαδημητρίου. «Το Σύνταγμα» έχασε ένα κομμάτι της ψυχής του.
Αθήνα Φεβρουάριος 2009
Ο Εκδότης και η Συντακτική Επιτροπή
ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ (ΤοΣ) 4/2008, 787