Οι «αποκλεισμένοι» και η αντιπροσωπευτική δημοκρατία

της Λίνας Παπαδοπούλου

Αν αναρωτιόταν κανείς ποιοι είναι οι πρωταγωνιστές των «Δεκεμβριανών 2008 είναι πιθανόν ότι θα τοποθετούσε τους νέους και τους μετανάστες στο κέντρο των γεγονότων. Δύο κατηγορίες ανθρώπων, οι οποίοι δεν είναι «ενεργοί πολίτες», υπό την έννοια ότι δεν έχουν εκλογικό δικαίωμα. Τα μέλη των δύο αυτών κοινωνικών ομάδων -στο βαθμό που μας επιτρέπεται μια τέτοια ομαδοποίηση- δεν προέβαλαν, ωστόσο, το αίτημα για συμπερίληψή τους στο εκλογικό σώμα.
Το αίτημα, βεβαίως, της ψήφου στα 16 (όπως στην Αυστρία) διατυπώνεται (βλ. εδώ και εδώ) αλλά μάλλον με τρόπο μειοψηφικό (την πρόταση διατύπωσαν οι Οικολόγοι Πράσινοι (βλ. εδώ και εδώ) και υιοθέτησε και ο ΣΥΡΙΖΑ (βλ. και εδώ) και δεν κερδίζει momentum. Είχε μάλιστα τεθεί και στο πλαίσιο των συζητήσεων για τη συνταγματική αναθεώρηση (βλ. Το Βήμα), περιοριζόμενο, ωστόσο, στις τοπικές εκλογές. Τα ίδια χαρακτηριστικά έχει και το αίτημα για αναγνώριση εκλογικού δικαιώματος στους μετανάστες - μόνιμους κατοίκους της Ελλάδας (βλ. για την Ισπανία). Στην πρώτη περίπτωση, οι αντιρρήσεις επικεντρώνονται στην πνευματική ανωριμότητα, στη δεύτερη στον αρχετυπικό αποκλεισμό των μη-πολιτών, με βάση τον οποίο κατασκευάζεται ο «λαός-έθνος». Τα επιχειρήματα αυτά μπορούν να αντιμετωπιστούν. Αυτός όμως δεν είναι το κρίσιμο.
Το κρίσιμο είναι μάλλον το γεγονός ότι καθόλου αυταπόδεικτη δεν είναι η πεποίθηση ότι οι εξεγέρσεις των γαλλικών προαστίων ή του ελληνικού δεκέμβρη μπορούν να αντιμετωπιστούν μέσω της συμπερίληψης των «μη-ενεργών πολιτών» στο εκλογικό σώμα. Με άλλα λόγια, με τα παραδοσιακά εργαλεία της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Αυτό φαίνεται να ενστερνίζεται και το ίδιο το συλλογικό υποκείμενο «νέοι», «μετανάστες» που δεν προσδίδουν οι ίδιοι αξία στο αίτημα.
Η μη διατύπωση του αιτήματος δεν χαρακτηρίζει τόσο τα μέλη των δύο ομάδων, όσο την αξία της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και του βασικού θεσμικού της εργαλείου, του δικαιώματος της ψήφου. Επιτρέπει να τεθεί με νέα ένταση το ερώτημα της επάρκειας των αντιπροσωπευτικών θεσμών. Ή αντίστροφα, της ανάγκης συμπλήρωσής τους με συμμετοχικούς θεσμούς που δεν θα εξαντλούνται στα κρατικά ζητήματα, αλλά θα αφορούν όλα τα πεδία δράσης καθώς και της δυνατότητας αξιοποίησης του διαδικτύου, στο οποίο οι νεαρότερες ηλικίες έχουν και ευχερέστερη πρόσβαση. Θέτει όμως και γενικότερα θέματα της επιβίωσης της «μελαγχολικής» μας δημοκρατίας.