Η γαλλική επιρροή στο έργο του Σβώλου: η περίπτωση Ντυγκύ

Δημήτρη Τσαραπατσάνη

(κείμενο)

Εισαγωγή

Το να μιλήσει κανείς για τις γαλλικές θεωρητικές καταβολές του νομικού έργου του Αλέξανδρου Σβώλου είναι έργο εκ των πραγμάτων περίπλοκο, για δύο τουλάχιστον λόγους. Από την μια μεριά, η «κριτική και εκλεκτική και αντιδογματική υφή της σκέψης» του Σβώλου[1] αντανακλάται στο γεγονός ότι η σβώλεια θεωρητική παραγωγή, ιδωμένη ως όλον, δεν είναι δυνατό να υπαχθεί εξ ολοκλήρου στην τάδε ή δείνα νομική/συνταγματική σχολή σκέψης. Επομένως, και αν ακόμη υπάρχει κάποια «γαλλική επιρροή» στο έργο του Σβώλου, πάντως αυτή δεν φανερώνεται ως άμεση υπαγωγή στους μεθοδολογικούς κανόνες ή στα ουσιαστικά συμπεράσματα της τάδε ή της δείνα γαλλικής σχολής νομικής σκέψης, αλλά ως σχετικά ελεύθερη πηγή θεωρητικής έμπνευσης κατά την πραγμάτευση συγκεκριμένων ερωτημάτων. Από την άλλη μεριά, ο Σβώλος, σαν άριστος γνώστης των θεωρητικών συζητήσεων και διαμαχών της εποχής του, αναφέρεται με μεγάλη συχνότητα, είτε επικριτικά είτε επιδοκιμαστικά, στις απόψεις των περισσότερο σημαντικών γάλλων δημοσιολόγων, το έργο των οποίων γνωρίζει πολύ καλά. Δεδομένου ότι δεν είναι δυνατό να πραγματευθούμε, και όχι μόνο για λόγους χώρου και χρόνου, το σύνολο του εξαιρετικά πλούσιου, πολυσχιδούς αλλά και αντιφατικού έργου των μεγάλων δημοσιολόγων της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας[2], οφείλουμε για της ανάγκες της παρουσίασης να διαλέξουμε από τους εν λόγω δημοσιολόγους εκείνους των οποίων η επιρροή υπήρξε πιό κρίσιμη και άμεση.

Έχοντας τις δυσκολίες αυτές κατά νου, επιλέξαμε στις αναπτύξεις που ακολουθούν να αναφερθούμε αποκλειστικά στο έργο του Λεόν Ντυγκύ. Μια τέτοια επιλογή φαντάζει αν μη τι άλλο εξαιρετικά ασφαλής, αφού κανείς, απ’όσο τουλάχιστον γνωρίζουμε, δεν φαίνεται να αμφισβητεί την σπουδαιότητα και το ειδικό βάρος της σκέψης του Ντυγκύ εντός της σβώλειας θεωρητικής παραγωγής. Θα σημειώσουμε ωστόσο προκαταρκτικά ότι η επιρροή της διδασκαλίας του Ντυγκύ δεν αφορά το σύνολο του έργου του Σβώλου. Μέχρι το 1918, ο Σβώλος σε γενικές γραμμές ακολουθεί μια εκδοχή της σαριπόλειας νομικής ορθοδοξίας[3], ιδίως δε την από το έργο του Γέλινεκ προερχόμενη ιδέα ότι το κράτος είναι υποκείμενο δικαίου και η κυριαρχία δημόσιο υποκειμενικό δικαίωμα του κράτους, παρά το γεγονός ότι παράλληλα συνδιαλέγεται με επιμέρους όψεις ιδεών του Ντυγκύ[4]. Από το 1918 και μετά, ο Σβώλος φαίνεται να επηρεάζεται πιό άμεσα και καθοριστικά από την διδασκαλία του Ντυγκύ, μεταφράζει δε το 1923 στα ελληνικά το βιβλίο του τελευταίου με τον γαλλικό τίτλο «Le droit social, le droit individuel et la transformation de l’État»[5]. Υπό τις συνθήκες αυτές, τα σβώλεια κείμενα στα οποία θα επικεντρώσουμε την προσοχή μας είναι η ανακοίνωση της 5ης Μαϊου 1918 με θέμα την «Επίδρασι του ευρωπαϊκού πολέμου επί του Δημοσίου Δικαίου»[6], το γραπτό του 1921 με τίτλο «Η κοινωνική κατεύθυνσις εν τη εξελίξει του κράτους»[7] και, κυρίως, το ρηξικέλευθο βιβλίο του Σβώλου με τίτλο «Το νέον Σύνταγμα και αι βάσεις του πολιτεύματος»[8]


(συνέχεια)



[1] Αριστόβουλος Μάνεσης, Συνταγματική Θεωρία και πράξη Ι, Σάκκουλας, 1980, σ.508.

[2] Μεταφράζουμε τον γαλλικό όρο «République» με τον ελληνικό όρο «δημοκρατία» εν γνώσει του γεγονότος ότι οι δύο έννοιες δεν ταυτίζονται. Δεν είναι ίσως τυχαίο ότι στα ελληνικά δεν υπάρχει ακριβής όρος που να αναφέρεται στην πολιτεία ή στο κράτος ως «δημόσιο πράγμα», όπως υποδηλώνει ο λατινικός όρος «res publica».

[3] Γιώργος Πάσχος, Κράτος Δικαίου και Πολιτική, Πολίτης, 1991, σ.263-264.

[4] Στα πρώιμα κείμενά του Σβώλου κάνει πράγματι την εμφάνισή της μια εκδοχή της κεντρικής για τον Ντυγκύ έννοιας της κοινωνικής αλληλεγγύης. Βλ., επί παραδείγματι, Αλέξανδρος Σβώλος, Η αναγκαστική απαλλοτρίωσις προς αποκατάστασιν ακτημόνων γεωργών υπό συνταγματικήν και οικονομικήν άποψιν σε Νομικαί Μελέται, τόμος 2, Αθήναι 1958, σ.106: «Η βάσις της κοινωνικής συμβιώσεως είναι κατ’ανάγκην ο δεσμός της κοινωνικής αλληλεξαρτησίας ή της κοινωνικής αλληλεγγύης».

[5] Βλ. Λ.Ντυγκύ, Το Κοινωνικόν Δίκαιον, το Ατομικόν Δίκαιον και η μεταμόρφωσις του Κράτους, μετάφραση Α.Σβώλου, Αθήναι 1923.

[6] Αλέξανδρος Σβώλος, Προβλήματα του Έθνους και της Δημοκρατίας, τόμος Β’, Στοχαστής, 1972, σ.25

[7] Αλέξανδρος Σβώλος, ο.π., σ.7.

[8] Αθήναι, Τύποις «Πυρσού» Α.Ε., 1928, επανεκδ. Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, 2008.


Δεν υπάρχουν σχόλια: