Ο Αλέξανδρος Σβώλος και η ΕΣΔΑ
Χρήστος Τσαϊτουρίδης,
Λέκτορας Τμήμα Νομικής / Πανεπιστήμιο Κύπρου
(σύνοψη εισήγησης)

Ο «Όμιλος Αριστόβουλος Μάνεσης» στρέφει, στο επερχόμενο συμπόσιο, το βλέμμα του α) στο συνταγματικό παρελθόν και β) στον θεωρητικό και πρακτικό βίο ενός από τους σημαντικότερους συνταγματολόγους και νομικούς της ελληνικής δημοκρατίας. Το ζήτημα που πραγματεύεται η παρούσα εισήγηση εκκινεί από το κεφάλαιο «Η διεθνής αναγνώριση και προστασία των ατομικών δικαιωμάτων» στο έργο των Αλ. Σβώλου – Γ. Βλάχου «Το Σύνταγμα της Ελλάδας», μια αξιομνημόνευτη συνεργασία ενός νομικού με έναν πολιτικό επιστήμονα για την θεωρητική ανάλυση του θεμελιώδους νόμου της ελληνικής πολιτείας. Μοναδικό δείγμα έργου με διεπιστημονικό χαρακτήρα στη συνταγματική επιστήμη, το οποίο τονίζει το επιστημονικό ήθος του Αλέξανδρου Σβώλου.
Η παρουσίαση της «Διεθνούς Σύμβασης της Ρώμης» από τους συγγραφείς δεν περιορίζεται διόλου σε μια περιγραφή των βασικών ρυθμίσεων αυτής, αλλά δίνει την αφορμή για μια κατάθεση των θέσεων του(ς) Σβώλου για τη φύση του ατομικού δικαιώματος, ειδικότερα δε για την οικουμενικότητα και συνάμα τον θετικό χαρακτήρα του. Η νομική και αξιολόγηση της ΕΣΔΑ γίνεται σε αντιπαράθεση με αυτή του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και με ανάλυση των πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών που οδήγησαν στην σύνταξή της. Βασικό συμπέρασμα του συγγραφέα είναι ότι η Σύμβαση υπολείπεται των μεταπολεμικών διακηρύξεων προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως προς το περιεχόμενο των προνοιών και το δεοντολογικό «δυναμικό» της, αν και υπογραμμίζεται η θετική σημασία της δημιουργίας διεθνούς Επιτροπής και Δικαστηρίου για τη διασφάλιση του «σεβασμού» των δικαιωμάτων.
Τα ατομικά δικαιώματα δεν εδράζονται σε κανενός είδους «φυσικό δίκαιο» κατά τον Σβώλο, αλλά είναι νομικές δυνατότητες που στρέφονται κατά των εξουσιών του νομοθέτη και της κυβέρνησης. Ειδικότερα, η διεθνής προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ακόμα και υπό το πρίσμα της «ανθρωποκρατίας» στην κατοχύρωσή τους, έχει το νόημα της αναγωγής του ατόμου σε υποκείμενο του διεθνούς δικαίου και του συνακόλουθου περιορισμού της κυριαρχίας των κρατών. Οι επιφυλάξεις του συγγραφέα σχετικά με την ΕΣΔΑ έχουν, στο πλαίσιο αυτό, ως αφορμή τις πολυάριθμες ρήτρες για την προστασία λ.χ. της δημόσιας ασφάλειας και τάξης, έναντι της άσκησης των δικαιωμάτων, οι οποίες εκτιμάται ότι έχουν προβλεφθεί υπέρ του «εσωτερικού νομοθέτη» (κυρίως για λόγους «άμυνας» στην κομμουνιστική – σοσιαλιστική δράση). Επιπλέον, τονίζεται ότι δεν υπάρχει καμία προστασία κοινωνικών δικαιωμάτων, ενώ και κρίσιμα δικαιώματα όπως το δικαίωμα προστασίας της ζωής και το δικαίωμα της ψήφου κατοχυρώνονται με ασθενές κανονιστικό περιεχόμενο. Από την άλλη, η λειτουργία του Δικαστηρίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων εκτιμάται ότι μπορεί να αποτελέσει φραγμό στις εξουσίες του νομοθέτη και συνιστά θετικό βήμα στην κατεύθυνση της ανάδειξης των ατόμων ως υποκειμένων του διεθνούς δικαίου.
Ο Σβώλος, συνεπής με τις θέσεις που έχει διατυπώσει σε όλο το έργο του, προσβλέπει στη έντονη σύνδεση των δικαιωμάτων με την ισότητα και την πολιτική δημοκρατία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η, ενδεχομένως ιδιαίτερα επίκαιρη, επισήμανσή του ότι ο νομοθετικός πολλαπλασιασμός των δικαιωμάτων μπορεί τελικά να οδηγήσει στην ουσιαστική αποδυνάμωσή τους ως νομικών δυνατοτήτων για το άτομο.
Η εισήγηση διαρθρώνεται στις εξής ενότητες:
- Η οικουμενικότητα και ο θετικός χαρακτήρας των ατομικών δικαιωμάτων
- Η ΕΣΔΑ ως διακήρυξη και ως «διοικητικός κανονισμός» για τα ανθρώπινα δικαιώματα
- Δικαίωμα, ισότητα και δημοκρατία
ΥΓ. Έλαχε σε Λέκτορα του Τμήματος Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου, ο οποίος μάλιστα διδάσκει το μάθημα των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, να παρουσιάσει εισήγηση σχετική με την ΕΣΔΑ, η σημασία της οποίας για την Κύπρο είναι γνωστή. Η εισήγηση θα ενδώσει, εύλογα, στον πειρασμό της σύντομης αναφοράς σε πρόσφατες αποφάσεις του Δικαστηρίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σχετικές με την Κύπρο, οι οποίες κρίνουν με γνώμονα τόσο το δίκαιο όσο και τη δύναμη, όπως είχε διαβλέψει ο Σβώλος.